Zalecenia dotyczące profilaktyki przeciwodleżynowej

Zalecenia dotyczące profilaktyki przeciwodleżynowej

Zalecenia zawierają najważniejsze rady dotyczące działań pielęgnacyjno – opiekuńczych, które zapobiegają powstaniu odleżyn i wpływają regenerująco na skórę i organizm człowieka leżącego w łóżku lub korzystającego z wózka inwalidzkiego.

Czym jest odleżyna?

Jest to zlokalizowane uszkodzenie skóry i/lub głębszych tkanek, które zwykle pojawia się na wypukłości kostnej w wyniku ucisku lub ucisku i naciągania (rozrywania). Powszechnie uważa się, że pojawienie się odleżyn świadczy o złej, niewystarczającej opiece pielęgnacyjnej. Wystąpienie odleżyn zależy jednak od wielu czynników i u niektórych ciężko chorych pacjentów odleżyny pojawiają się mimo podejmowania największych starań.

Stopień odleżyny Stan skóry, możliwe objawy

1. stopień
   • Nieblednący rumień
   • Skóra nieuszkodzona
   • Bolesność, zmiana spoistości i temperatury skóry.
   • U osób ciemnoskórych ocena trudna – możliwe przebarwienie.
2. stopień
   • Ubytek skóry
   • niepełnej grubości
   • Powierzchowne owrzodzenie.
   • Pęcherzyk wypełniony treścią surowiczą lub pęknięty.
3. stopień
   • Ubytek skóry pełnej grubości
   • Głębsze owrzodzenie. Może być widoczna podskórna tkanka tłuszczowa
   • Rana płytka lub głęboka (zależnie od lokalizacji).
   • Może być obecna wydzielina w ranie.
   • Może być obecna tkanka martwicza
4. stopień
   • Ubytek skóry pełnej ,grubości z odsłonięciem ,mięśni, ścięgien lub kości.
   • Powstają jamy i ,,kieszenie „, które są ze sobą połączone.
   • Rana wypełniona jest masami rozpadających się tkanek

Odleżyny nieklasyfikowalne
Skóra nieuszkodzona, ale prześwituje obszar o zmienionej barwie lub pęcherz, krwisty .Podejrzenie uszkodzenia tkanek głębokich. Głębokość nieokreślona. Skóra wokół zmiany może być bolesna o zmienionej strukturze i ociepleniu.

Gdzie najczęściej występują odleżyny?

Odleżyny powstają najczęściej w miejscach, gdzie odległość między powierzchnią skóry, a znajdującym się pod nią układem kostnym jest niewielka. W tych miejscach podczas długotrwałego unieruchomienia, zwłaszcza na twardym podłożu, dochodzi do ucisku na tkanki, co w konsekwencji prowadzi do niedokrwienia komórek.

Do najczęściej spotykanych czynników usposabiających należą:

1. Masa ciała pacjenta (nadwaga powoduje zwiększenie ucisku w tych miejscach, gdzie tkanka kostna jest położona pod cienką warstwą tkanki podskórnej niedowaga, brak odpowiedniej tkanki podskórnej, prowadzi do wzmożonego nacisku powierzchniowego).
2. Dieta ( niedożywienie, dieta uboga w białko).
3. Nietrzymanie moczu i stolca ( środowisko wilgotne, kwaśny odczyn moczu i kału wywołuje zmianę pH skóry, prowadząc w wielu sytuacjach do maceracji naskórka).
4. Rodzaj skóry (sucha, bibułkowata).
5. Ograniczenie lub brak aktywności ruchowej (unieruchomienie w jednej pozycji, np. na wózku, cała masa ciała jest skupiona na małej powierzchni, co prowadzi do wzmożonego ucisku).
6. Płeć (kobiety dwukrotnie częściej są narażone na ryzyko powstania odleżyn, ze względu na rodzaj skóry, która jest cieńsza i bardziej delikatna).
7. Wiek (zagrożenie wystąpieniem odleżyn wzrasta wiekiem; proces starzenia powoduje zmiany w organizmie, które generują czynniki sprzyjające rozwojowi odleżyn, m.in. zmiany w obrębie skóry, aktywności ruchowej).
8. Choroby, które zwiększają ryzyka powstania odleżyn ( cukrzyca, miażdżyca, anemia, choroby przebiegające z wyniszczeniem organizmu, czyli np. nowotworowe, stwardnienie rozsiane, paraplegia).
9. Stosowane leczenie ( terapia steroidowa lub chemioterapia).

Działania profilaktyczne:

należy zwrócić uwagę na objawy, które może zaobserwować sam pacjent bądź jego rodzina:

1. Zaczerwienie skóry nie znikające po ucisku
2. Pęcherze naskórka
3. Otarcie naskórka

Działania profilaktyczne polegają na:

1. zmianie ułożenia pacjenta co 2 godziny u pacjenta leżącego i co 1 godzinę u pacjenta siedzącego,
2. oglądanie skóry przynajmniej raz dziennie i jej troskliwe pielęgnowanie,
3. stosowaniu środków zapobiegawczych (poduszki, kliny piankowe, materace przeciwodleżynowe, opatrunki łagodzące ucisk),
4. uruchomianie pacjenta i pobudzanie jego aktywności,
5. odpowiednim żywieniu.

Częsta zmiana pozycji jest najlepszym sposobem zapobiegania powstaniu odleżyn, ponieważ powoduje odciążenie miejsc narażonych na ucisk. Częstotliwość zmiany ułożenia jest uzależniona od stanu pacjenta, a także od rodzaju podłoża, na którym jest położony.

1. na boku – należy pamiętać o przedzieleniu nóg poduszkami aby uniknąć wzajemnego ucisku
2. na brzuchu – układamy pacjentów wydolnych oddechowo, pamiętając o zabezpieczeniu kolan, podkładając pod uda np. poduszkę p/odleżynową;

UWAGA! Ułożenie na boku i na brzuchu nie dotyczy pacjentów po zabieg kardiochirurgicznych

Przy ułożeniu na plecach należy zabezpieczyć:

1. łokcie np. układając przedramię na poduszce, klinie p/odleżynowym,
2. pośladki – podkładając pod nie również poduszki, owcze runo,
3. pięty – używając podpórek z gąbki poliuretanowej zakładając je na nogi powyżej kostek. Pięty nie powinny przylegać do podłoża.

Obserwacja skóry pozwala na szybkie i wczesne wychwycenie zmian odleżynowych np. zaczerwienienie. Należy systematycznie kontrolować skórę w czasie wykonywania czynności higienicznych oraz przy każdej zmianie pozycji. Przy badaniu należy zwrócić szczególną uwagę na
wyniosłości kostne.

Zasady pielęgnowania skóry

1. Skórę należy myć codziennie ciepłą wodą stosując delikatne środki myjące, które nie wysuszają skóry (Mydło o pH 5,5, mydło szare),
2. Należy dokładnie osuszyć skórę po każdorazowej toalecie,
3. Po umyciu wykonuje się oklepywanie uwypukloną dłonią o złączonych palcach i delikatne nacieranie miejsc narażonych na ucisk,
4. Należy eliminować czynniki prowadzące do wysychania skóry takie jak: niska wilgotność powietrza i ekspozycja na zimno,
5. Umytą i osuszoną skórę należy natłuścić, co pozwoli utrzymać jej wilgotność. Do tego celu można zastosować dostępne na rynku preparaty łatwo się wchłaniające i rozsmarowujące. Na miejsca narażone można stosować płyn do pielęgnacji skóry narażonej na ucisk i otarcia.
6. Nie należy razem stosować środków natłuszczających, osuszających i pudrów, ponieważ tworzy się wówczas rodzaj skorupy, co może doprowadzić do powstania odleżyny,
7. Należy unikać masażu wyniosłości kostnych,
8. Należy zwrócić uwagę na likwidowanie źródeł wilgoci, na które narażona jest skóra, (gdy ubranie lub pościel jest wilgotna należy je natychmiast zmienić),
9. Bielizna pościelowa i osobista powinna być wykonana z naturalnych materiałów, pozbawiona zgrubień, szwów, guzików, nie krochmalona.
10. W przypadku korzystania z wózka inwalidzkiego należy:
    • zmieniać pozycję siedzenia,
    • unosić się co 15-20 minut, aby chwilowo odciążyć miejsca nadmiernie obciążone i ułatwić lepsze ukrwienie tej okolicy; jeśli jest to niemożliwe siedzenie w wózku nie powinno trwać dłużej niż 2-3 godziny

Sprzęt pomocniczy, przeciwodleżynowy

1. Materace statyczne rozkładają ciężar ciała na dużą powierzchnię i zapobiegają miejscowemu uciskowi skupionemu na określonych częściach ciała,
2. Materace dynamiczne zmiennociśnieniowe są zasilane powietrzem za pomocą specjalnie skonstruowanego kompresora. Zasada ich działania polega na tym, że pneumatyczna pompa wtłacza powietrze do komór materaca i co pewien czas przytłacza je pomiędzy poszczególnymi komorami, co powoduje masaż ciała i zwiększenie ukrwienia tych części ciała, które stykają się z materacem,
3. Poduszki przeciwodleżynowe, kliny, wałki, podkładane są w celu stabilizacji pozycji lub miejscowemu odciążeniu części ciała najbardziej narażonych na odleżyny. Wykonane są z pianki poliuretanowej, mogą być też wypełnione kulkami styropianu lub siemieniem lnianym. Występują także poduszki zmiennociśnieniowe, których zasada działania jest podobna do materacy zmiennociśnieniowych. Poduszki te są szczególnie polecane dla osób korzystających z wózków inwalidzkich,
4. Innym typem sprzętu zapobiegającemu powstaniu odleżyn są nadmuchiwane opaski na kończyny, które stosujemy zamiast kółek

Do profilaktyki przeciwodleżynowej można wykorzystać opatrunki łagodzące ucisk. Stosujemy je w miejscach gdzie wymagane jest złagodzenie ucisku miejscowego np. łokcie, pięty, łopatki.

Nie należy używać:

1. Podkładek ze skóry syntetycznej,
2. Podkładek w kształcie kółek, krążków na pięty,
3. Worków z płynami dożylnymi,
4. Rękawiczek wypełnionych wodą .

UWAGA: Jeśli dojdzie do powstania odleżyny, koniecznie skonsultuj się z lekarzem w celu ustalenia planu działania. Leczenie odleżyn jest procesem długotrwałym i trudnym.

Zalecenia żywieniowe – wskazana dieta wysokobiałkowa

NALEŻY zwrócić uwagę na dietę uwzględniającą dużą zawartość białka i soli mineralnych, nie przejadać się słodyczami. Najlepiej jest podawać choremu produkty, w których obecne jest białko pełnowartościowe, czyli nabiał (mleko, sery białe, jogurty naturalne, maślanka), mięso (kurczak, indyk, gotowany schab, polędwica wołowa, cielęcina) oraz ryby (dorsz, morszczuk, pstrąg). Mięso oraz ryby najlepiej gotować w wodzie lub na parze, lub piec w folii w piekarniku. Dzięki temu będą łatwostrawne, co jest ważne dla osób leżących. Jeden z wymienionych powyżej produktów powinien być obecny w każdym z pięciu posiłków, które opiekun podaje osobie chorej. Obok białka ważną rolę w przeciwdziałaniu ranom odleżynowym odgrywają witaminy oraz sole mineralne. Spośród witamin przed stanem zapalnym skóry chronią witaminy A, E oraz C. Najlepszym źródłem tych witamin są warzywa i owoce (marchew, buraki, natka pietruszki, truskawki, czerwone porzeczki, morele). Codzienne spożywanie 2 łyżek ziaren słonecznika oraz 2 łyżki oliwy z oliwek lub oleju słonecznikowego dostarcza odpowiedniej ilości witaminy E, która wspomaga gojenie się ran i korzystnie wpływa na regenerację skóry. Z kolei cynk oraz selen wykazują właściwości przeciwutleniające, przez co zapobiegają infekcji oraz biorą udział w procesie gojenia ran.

Leczenie odleżyn

W celu optymalnego leczenia odleżyn należy mieć na uwadze 4 główne kwestie:

1. Jeżeli to możliwe, należy leczyć chorobę podstawową, prowadzącą do odleżyn.
2. Należy złagodzić lub wyeliminować ucisk, stosując odpowiednie środki tak, aby uniknąć dalszych urazów.
3. Odżywianie ma istotne znaczenie dla gojenia się odleżyn. Należy:
   
   • Zapewnić wystarczającą ilość kalorii.
   • Zapewnić odpowiednią ilość białka, aby uzyskać dodatni bilans azotowy.
   • Zapewnić odpowiednie dzienne spożycie płynów w celu nawodnienia i zachęcać do jego przestrzegania.
   • Zapewnić odpowiednie dawki witamin i minerałów.
4. Należy poprawić pielęgnację ran:
   
   • Jeżeli w ranie występuje czarna lub żółta martwica, należy rozważyć chirurgiczne oczyszczenie ran w celu usunięcia martwych tkanek z łożyska rany.
   • Czyścić odleżynę wraz z otaczającą skórą i usuwać resztki podczas każdej zmiany opatrunku w celu uniknięcia zakażenia.
   • Stosować odpowiednie opatrunki gwarantujące wilgotne środowisko gojenia się rany.

Należy wybrać metodę (metody) oczyszczenia rany najbardziej odpowiednią dla danej osoby. Potencjalne metody obejmują techniki ostre (chirurgiczne), autolizę (żel, opatrunki okluzyjne/półokluzyjne itp.), oczyszczanie enzymatyczne(żel),oczyszczanie mechaniczne oraz oczyszczanie biochirurgiczne (terapia larwami).

Opatrunki na rany stanowią główny element pielęgnacji odleżyn. Wybór opatrunku powinien zostać dokonany w oparciu o ocenę tkanki w łożysku owrzodzenia i stanu skóry wokół łożyska owrzodzenia. Odpowiednimi opatrunkami dla odleżyn są opatrunki utrzymujące wilgotne środowisko gojenia ran o dobrych zdolnościach wchłaniania i kontrolowania wysięku.

Opatrunki do ran głębokich wypełniają głębokie rany materiałami opatrunkowym Należy starannie dokumentować liczbę opatrunków użytych do wypełnienia dużych ran i upewnić się, że wszystkie zostały usunięte podczas kolejnej zmiany opatrunku.

Opatrunki do ran zakażonych należy starannie oceniać odleżyny pod kątem objawów zakażenia i opóźnienia gojenia. Przylepny przeciwbakteryjny opatrunek do gojenia ran w środowisku wilgotnym, np. opatrunek piankowy ze srebrem lub alginianowy opatrunek ze srebrem w połączeniu z drugim opatrunkiem przylepnym mogą zapobiec zakażeniu lub spowodować ustąpienie zakażenia.

Opatrunki do odleżyn kości krzyżowej. Odleżyny w okolicy kości krzyżowej u pacjentów niekontrolujących czynności fizjologicznych narażone są na zanieczyszczenia moczem lub kałem, a tym samym na zakażenie. Z tego też względu ważne jest utrzymywanie rany i okolicy wokół owrzodzenia w czystości, jak również stosowanie opatrunków półokluzyjnych w celu ochrony rany przed zanieczyszczeniem treścią jelitową/moczową.

Ocena postępu gojenia

Zaleca się 2-tygodniowy okres w celu dokonania oceny postępu gojenia. Jednakże cotygodniowe oceny stanowią okazję dla pracownika służby zdrowia do wykrycia wczesnych powikłań i konieczności zmian w planie leczenia. Potrzeby leczenia odleżyn zmieniają się z upływem czasu.

Strategie leczenia powinny być nieustannie poddawane ponownej ocenie w oparciu o aktualny stan owrzodzenia.

Wszystkie rany zawierają bakterie. Nawet gdy rana goi się prawidłowo, będzie w niej obecna pewna ograniczona liczba bakterii. Jeżeli liczba bakterii rośnie, rana może ulec zakażeniu. Obecność bakterii w ranie może prowadzić do poważnej infekcji wymagającej leczenia antybiotykami.

Jeżeli rana się nie goi, może to być objaw zakażenia. Na zakażenie w ranie wskazują następujące objawy:

• Nieprzyjemny zapach.
• Zwiększony wysięk.
• Nieobecna lub nieprawidłowa ziarnina.
• Nasilony ból.

Rany zakażone

Jeżeli rana jest narażona na ryzyko infekcji lub została zainfekowana, może pomóc przylepny, przeciwbakteryjny opatrunek piankowy ze srebrem lub ewentualnie opatrunek alginianowy ze srebrem w połączeniu z opatrunkiem przylepnym.

Jeżeli zakażenie obejmie zdrową tkankę otaczającą ranę, mogą pojawić się dodatkowe objawy kliniczne. W zależności od rodzaju bakterii, wysięk z rany może stawać się bardziej ropopodobny, a skóra wokół owrzodzenia może być tkliwa, czerwona i bolesna. Pacjent może także mieć gorączkę. Jeżeli zakażenie rozszerzy się poza ranę, należy zastosować antybiotyki według zalecenia lekarza.

Etapy gojenia ran – tabela

Miejsca szczególnie narażone na powstanie odleżyn – rysunek